سفر سمرقند؛ ازبکستان در عکس و متن

دو سال پیش وقتی برای گرفتن روادید/ویزای ازبکستان به سفارت این کشور در کابل مراجعه کردم، پاسخ رد گرفتم. دلیل روشن بود. من یک خبرنگار بودم و دولتِ به رهبری اسلام کریم‌اف رییس جمهوری پیشین ازبکستان به شدت محافظه‌کار بود. هرچند به ماموری که از پشت پنجره کوچکی در سفارت ازبکستان با من صحبت می‌کردم، گفتم برای کار خبرنگاری به آنجا نمی‌روم؛ اما این تلاش ناموفق بود.

پس از مرگ اسلام کریم‌اف و به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف، ازبکستان در پی بازتعریف جایگاهش در منطقه شد. به نظر می‌رسد باز شدن درهای این کشور، بخشی از سیاست دولت جدید است. دولتی که ظاهرا می‌خواهد نقش فعال‌تری در بازی‌های منطقه‌ای داشته باشد.

میزبانی ازبکستان از نشست صلح افغانستان، فرصتی برای سفر به این کشور به من داد. کشوری که با نام برخی شهرهای آن، بارها در متون تاریخی-ادبی برخورده بودم و با تمدن پربارش برایم رمزآمیز و جالب بود. شهرهایی که حافظ شیرازی در سده هشتم، از بخشیدن آن‌ها به “خال هندوی” ترک شیرازی‎اش گفته بود.

این بار من با ویزای خبرنگاری روانۀ ازبکستان بودم. با آن‌که مهلت ویزا اندک و دست و بالم برای کار خبرنگاری بیرون از محوطه نشست صلح تاشکند در مورد افغانستان چندان باز نبود، تلاش کردم اطلاعات و عکس‌هایی از فرهنگ و زندگی در این کشور گردآوری کنم.

در قلب شهر تاشکند میدان بزرگی جا خوش کرده که در مرکز آن مجسمه امیر تیمور گورکانی به چشم می‌خورد. امیر تیمور(۱۳۳۶-۱۴۰۵) زادۀ سمرقند و بنیان‌گذار و نخستین پادشاه سلسله تیموریان بود.

این میدان را معماران امپراتوری روسی طراحی کرده‌اند که به عنوان باغ مرکزی شهر یاد می‌شود. مجسمه امیرتیمور در سال ۱۹۹۳ میلادی در این میدان بنا شده است. پیش از آن مجسمه‌های “کارل مارکس” و “استالین” در این میدان وجود داشته است.

سمرقند از شهرهای پرجاذبه برای گردشگران داخلی و خارجی در ازبکستان است. این گروه از زنان در یک تور گردشگری از استان‌های مختلف ازبکستان به سمرقند آمده‌اند. اغلب مردم سمرقند می‌توانند به زبان فارسی تاجیکی سخن بگویند. حتی آن‌هایی که زبان مادری‌شان ازبکی است.

اسلام کریم‌اف از سال ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۶ رییس جمهوری ازبکستان بود. او به روز ۱۲ شهریور ( ۱۳۹۵دوم سپتامبر ۲۰۱۶) در اثر سکته مغزی درگذشت و بر اساس وصیت خودش در زادگاهش سمرقند به خاک سپرده شد. کریم‌اف هنگام مرگ ۷۸ سال داشت. زیارتگاه اسلام کریم‌اف در مرکز شهر سمرقند از مرمر سفید بنا شده و به یکی از جاذبه‌های گردشگری زیبا در این شهر بدل شده است.

دولت جدید ازبکستان برای یادبود از اسلام کریم‌اف، نخستین رئیس جمهوری این کشور که ۲۵ سال تسلط آهنین براین کشور داشت، مجسمه‌ای را با فاصله اندک از گورش در شهر سمرقند در سال ۲۰۱۷ بنا کرد.

ریگستان نام مجموعه‌ای از بناهای باستانی در شهر تاریخی سمرقند است که در قرن ۱۵ میلادی پایتخت دولت تیموریان بود. مدرسه طلاکاری، مدرسه الغ بیک، مدرسه شیردار و مقبره حاکمان شیبانی در این محل واقع شده است.

در برخی منابع تاریخی آمده که این محل بستر رودخانه بوده است که پیش از ساخت این بناها خشکیده و ریگ‌های آن باقی مانده است. مرکز شنیدن فرمان‌های شاهان تیموری و دارزدن مجرمان همین مکان بوده است.

حق نشر عکس
پراکسی Sport

مدرسه و مسجد طلاکاری در قرن یازده میلادی بنا شده که گنبد و بخش‌هایی از آن زرین و طلاکاری شده است. این بنا در مقابل مدرسه شیردار در سمرقند قرار گرفته است. جنب و جوش گردشگران داخلی و خارجی در این مکان همیشه حس می‌شود.

عبدالهادی باشنده ولایت بادغیس افغانستان بیش از ۲۰ سال است که در سمرقند کار و زندگی می‌کند. او در بنای تاریخی “شیردروازه” قالی‌های دست‌باف افغانستان و ازبکستان را به فروش می‌رساند.

بازار مرکزی دهقان در کنار مسجد “بی‌‌بی خانم” همسر امیر تیمور، در شهر سمرقند واقع شده است. در این بازار محلی مواد خوراکی و صنایع دستی را می‌توان دید و خرید که بیشتر تولید و ساخت شهر سمرقند است.

بسیاری گردشگران برای خرید هدیه و سوغاتی (از صنایع دستی زنان گرفته تا نان و میوه خشک) به این بازار در مرکز شهر سمرقند سر می‌زنند.

پارچه‌های ابریشمین و رنگینی که به “اطلس و ادرس” معروف‌اند هم در میان شهروندان ازبک و هم میان گردشگران پرطرفدار است. این پارچه‌های سنتی در بسیاری مراکز فروش در شهرهای ازبکستان یافت می‌شود.

پارچه‌هایی که رنگ‌های روشن‌تر دارند مورد علاقه دختران جوان و پارچه‌هایی که رنگ‌های تیره‌تر دارند، مورد استفاده زنان بزرگ‌سال است. این پارچه‌ها در کشورهای آسیای مرکزی بیشتر از سوی زنان بافته می‌شوند.

ظرف‌های سفالین/سفالی از دیگر صنایع پرطرفدار در ازبکستان است. سفال‌گری در این حوزه جغرافیایی از گذشته‌های دور رایج بوده است.

صنعت‌گران ازبک با طرح‌های مختلف مثل گُل و گیاه، به این ظرف‌های گِلین نقش و نگار می‌اندازند.

آرامگاه تیمور در اواخر قرن چهاردهم و اوایل قرن پانزدهم میلادی در شهر سمرقند بنا شده است. این بنا را که به “گور تیمور” معروف است، امیر تیمور برای دفن نواده‌اش، محمدسلطان ساخته بود.

بعدها تیمور نیز در همان‌جا دفن شد. این بنا حالا به شکل آرامگاه خانوادگی امیرتیمور درآمده است.

غذاهای ازبکی آیینه‌ای از فرهنگ و روش زندگی مردم این حوزه تمدنی است. غذاهای متنوع و خوشمزه که اغلب روغنی و چرب هستند.

پلو ازبکی، پلو سمرقندی، تخم‌برَک خوارزمی، قورداغ، شوربا و انواع کباب از غذاهای بومی و مورد علاقه مردم در ازبکستان است.

تخم‌برک از غذاهای بومی خوارزمیان است که در ازبکستان طرفداران زیادی دارد. این غذا شبیه آشک و منتوی افغانستان است که محتویات آن در کنار گوشت و گندنه/تره، کدوچه و تخم‌مرغ است.