آتش‌بس عیدقربان؛ کابل به دنبال چیست؟

حق نشر عکس
Reuters

اعلام آتش بس دو جانبه در عید رمضان از دید دولت افغانستان ابتکار خوبی بود تا سربازان پیاده طالبان طعم زندگی در فضای صلح‌آمیز را بچشند، از نزدیک با مردم شهری‌که تصور می‌کردند، از آنها نفرت دارند “خوش و بش” کنند و مهمتر اینکه درکی از میزان پیشرفت در شهرها پیدا کنند.

اما گروه طالبان با آغاز دوباره حملات گسترده‌شان، آغاز مذاکرات مستقیم با آمریکا و تشدید تلاش‌های دیپلماتیک‌شان نشان دادند که آن‌ها طرح‌ها و مانورهای ویژه خود را دارند و اجازه نمی‌دهند ابتکار عمل در دست دولت افغانستان باشد.

اشرف اغنی، رئیس جمهوری افغانستان دو روز پیش آتش‌بس سه ماهه دیگری برای عید قربان اعلام کرد، آتش‌بسی‌ که روی‌همرفته تا کنون از جانب طالبان رد شده و مصادف شده با چند هفته تحولات خونین در افغانستان.

دولت افغانستان گفته پیشنهاد آتش‌بس سه ماهه مشروط به آتش‌بس متقابل از سوی طالبان است و تا پذیرش آن از سوی این گروه حملات نیروهای دولتی علیه آنها ادامه خواهد یافت.

با آنکه طالبان به درخواست آتش‌بس دولت افغانستان واکنش نشان نداده اما گفته‌اند که صدها نفر از زندانیانی‌ را که نزد این گروه اسیر هستند و واجد شرایط عفو می‌باشند، در روز عرفه (یک روز پیش از عید) آزاد می‌کنند.

موضع اعلام نشده طالبان همیشه این بوده که در ایام عید جنگجویانش دست از جنگ می‌کشند و نیاز به اعلام آتش بس نیست، هرچند حملاتی که در عیدهای گذشته رخ داد (به استثنای عید قبلی که دولت افغانستان آتش بس اعلام کرد)، این موقف طالبان را نقض کرده بود.

پخش این فایل در دستگاه شما پشتیبانی نمی شود.

برخی حضور هزاران جنگجوی طالبان در شهرها را در جریان آتش‌بس قبلی، نوع پیروزی اعلام نشده این گروه اعلام کردند. شورشیان پس از هفده سال برای اولین بار پرچم سفید این گروه را در شهرها گرداندند، کاری که طالبان تنها با فتح پاسگاه‌های سربازان موفق به انجام آن می‌شدند. مهمتر از این، با اذعان دولت، طالبان هزاران جنگجویش را در شهرها جا گذاشت که به باور شماری از آگاهان در عملیات‌های پس از پایان آتش‌بس این گروه “نقش داشته‌اند” از جمله در حمله غزنی.

• عید قربان: رایزنی برای آتش‌بس مجدد دولت افغانستان با طالبان
• آتش بس یکطرفه با طالبان؛ تسلیم شدن یا قدمی برای صلح؟

پخش این فایل در دستگاه شما پشتیبانی نمی شود.

آتش‌بس عید قربان

اعلام آتش‌بس مجدد یک تصمیم ساده نیست که آقای غنی و تیم او آن را گرفته باشد. به گفته برخی منابع، این آتش‌بس نقطه عطف در جنگ کنونی و “آخرین شانس” برای برقراری صلح در افغانستان است.

طبق توافق، قرار بود که ابتدا سه روز آتش‌بس اعلام شود و سپس به مدت دو ماه تمدید شود. بر اساس گزارش‌ها، اعضای رهبری شورای کویته با این آتش بس موافقت کرده و تنها مانع سر راه آن “سازمان اطلاعات پاکستان، آی اس آی خوانده شده” که رایزنی برای جلب رضایت آن نیز ادامه دارد.

در پس زمینه‌ آتش‌بس تازه، گفت‌وگوهای مستقیم دیپلومات‌های آمریکایی با نمایندگان طالبان در قطر هم می‌تواند نقش داشته باشد. از دید ناظران، آتش‌بس احتمالی کنونی ماحصل ابتدایی این گفت‌وگوها به نظر می‌رسد.

• علمای افغانستان: طرفین جنگ آتش بس اعلام کنند

حق نشر عکس
Arg

اقبال عمومی از آتش‌بس

تصور می‌شد آتش بس عید فطر موضع طالبان را در جنگ تا حدی تعدیل کرده و از میزان خشونت این گروه کاسته باشد. هرچند طالبان در پایان سه روز آتش بس بلافاصله حملات خود را بر پاسگاه‌های نیروهای ارتش و پلیس از سر گرفتند، حمله این گروه به شهر غزنی و “گستره ویرانی” و تلفات آن نشان داد که “خشونت بخشی از استراتژی این گروه است”.

طالبان در این شهر به اساس آمارهای رسمی ۱۵۵ سرباز را از دم تیغ گذراندند، ساختمان‌ها و تاسیسات دولتی، فروشگاه‌ها و خانه‌های شماری زیادی از مردم را آتش زدند، شاهراه کابل – قندهار، بزرگترین شاهراه افغانستان را به روی ترافیک بستند و صدها مسافر را سرگردان کردند.

گذشته از این که طالبان با این کار توان و قدرت خود را به رخ دولت افغانستان و شرکای بین‌المللی آن کشیدند، مانوری شد که پذیرش آتش‌بس اعلام شده از سوی دولت را برای مردم سخت کرد.

بعید به نظر می‌رسد که طالبان بتوانند تجربه عید قبلی را تکرار کنند. از همین حال، مخالفت‌ها با این آتش‌بس هم در فضای مجازی و هم در محافل بیرون شروع شده است.

روند سبز به رهبری امرالله صالح، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان با راه اندازی تظاهراتی در کابل گفته است: “صلح با عزت‌فروشی و تضرع بدست نمی‌آید. طالب وسیله است، مذاکره با آله دست صورت نمی‌گیرد. جنایت طالب را هر که فراموش کند جنایت‌کار است.”

• طرف طالبان در مذاکرات صلح کیست؟
• اعلام آتش‌بس طالبان، دریچه امید در دل تاریکی؟

رویارویی دولت و طالبان پس از ۲۰۱۴

رئیس جمهوری افغانستان بارها گفته است که پایان ماموریت رزمی نیروهای بین المللی در سال ۲۰۱۴ بزرگترین آزمون پیش روی نیروهای امنیتی این کشور بوده است. به گفته آقای غنی، جنگی را که بیش از یکصد هزار سرباز بین‌المللی و با همراهی نیروهای امنیتی افغانستان پیش می‌بردند، حالا سربازان افغان به تنهایی و با حمایت چیزی بیش از ۱۰۰۰ نیروی عمدتا آمریکایی پیش می‌برند.

رئیس جمهوری گفته است که نیروهای امنیتی مانع تحقق رویای طالبان مبنی بر سقوط مراکز ولایات و گسترش دامنه مناطق تحت این گروه شده است. بر عکس، این نیروها هدفی را برای گسترش ساحات تحت کنترل در دو سال تعیین کردند.

اما شواهد میدان جنگ چیزی دیگری را نشان می‌دهد. تصور غالب این بود و اطلاعات منابع امنیتی افغان و بین المللی نشان می‌داد که طالبان بین ۲۰ تا ۴۰ هزار جنگجو در سراسر افغانستان دارد. در همانحال، پیشبینی می‌شد که حمله به منابع تمویل این گروه، از جمله کارخانه‌های تولید مواد مخدر در هلمند، آوردن فشارهای نظامی بر طالبان و اعمال فشار بیشتر بر پاکستان سرانجام این گروه را به کنار گذاشتن اسلحه و دادن دست آشتی با دولت تشویق خواهد کرد.

علاوه بر این، بسیاری استراتژی جدید آمریکا برای افغانستان را نوعی پایان ماجراجویی طالبان هم توصیف می‌کردند. حتی منابع نزدیک با طالبان می‌گفتند که فرماندهان رده پایین این گروه به همراه رهبران پیرتر آن ادامه مبارزه‌شان طالبان بی‌حاصل می‌دانند و تمایل دارند به دولت بپیوندند.

برخی نفوذ دستگاه امنیتی دولت به درون طالبان و منشعب ساختن این گروه را نوعی متلاشی شدن ساختار رهبری آن و به زانو در آمدن این گروه توصیف می‌کردند.

حق نشر عکس
Reuters

قدرت‌نمایی طالبان

طالبان، گروهی که با کشته شدن ملا محمد عمر و ملا اختر منصور، رهبران این گروه، تصور می‌شد متلاشی و دستکم تضعیف شود، منسجم‌تر از پیش در برابر دولت و نیروهای متحد آن به جنگ ادامه داد.

حالا طالبان بر خلاف تصور قبلی در هیات یک تشکیلات قدرتمند این جنگ را مدیریت کرده و پیش می‌برد. جنگجویان این گروه دیگر به عملیات چریکی و حمله و گریز بسنده نمی‌کنند، بلکه در گروه‌های بزرگ صدها نفری مستقیم و رو در رو به مصاف نیروهای امنیتی افغانستان می‌روند.

در یک سال گذشته بیش از هر زمانی، پاسگاه‌های ارتش و پلیس به دست طالبان افتاده و بیشتر از هر زمانی نیروهای امنیتی کشته و یا اسیر این گروه شده‌اند.

زمانی که طالبان به شهر غزنی حمله کردند، بسیاری فکر می‌کردند که این گروه تمام جنگجویانش را از ولایات مختلف در این جنگ بسیج کرده است. اما همزمان، طالبان به چندین ولسوالی در غزنی و شمال افغانستان حمله کردند.

این حملات هماهنگ و همزمان در مناطق مختلف افغانستان نشان می‌دهد که طالبان هم وزن دولت و در مواردی جلوتر از دولت عمل می‌کند.

حق نشر عکس
Reuters

از مجموع مناطق تحت کنترل دو طرف آنطوری که اعلام شده دولت افغانستان بر ۵۸.۵ درصد کشور تسلط دارد و طالبان بر ۱۹.۴ درصد. بر سر کنترل ۲۲ درصد دیگر رقابت می‌شود.

در عرصه سیاست هم به نظر می‌رسد که طالبان ابتکار عمل‌ را بدست گرفته است. مانوری سیاسی که طالبان این روزها می‌دهند به مراتب بیش از تلاش‌های صلح دولت جلب توجه کرده است.

طالبان به طور مستقیم با آمریکا، به گفته این گروه طرف اصلی جنگ، وارد مذاکره شده‌اند. شعار همیشگی طالبان مذاکره مستقیم با آمریکا بوده است و این خواست ظاهرا تحقق یافته است. این کار طالبان عملا دولت افغانستان را در حاشیه رانده است. به تازگی طالبان اعلام کردند که هیات این گروه به ازبکستان واندونزی هم سفر کرده است.

در کنار این، ورود بازیگران جدید منطقه‌ای به جنگ افغانستان، با توجه به خطری که از سوی داعش در افغانستان احساس می‌کنند، بر پیچیدگی این جنگ افزوده است.

به اساس گفته‌های برخی مقام‌های افغان روسیه و ایران از طالبان حمایت می‌کنند و به این گروه اسلحه می‌دهند. هرچند هر دو کشور این ادعا را رد کرده‌اند. ورود این بازیگران، طالبان را به ادامه جنگ بیش از هر زمانی امیدوار کرده است.

چرا دولت افغانستان آتش‌بس می‌کند؟

به نظر می‌رسد که دولت افغانستان امیدی به پیروزی بر طالبان در میدان جنگ ندارد. بعد از حمله خونین اوایل امسال طالبان در کابل که در آن صدها نفر کشته و زخمی شدند، دولت اعلام کرد که صلح را در میدان جنگ تعقیب می‌‎کند، اما در عمل بیش از همیشه بر طبق صلح می‌کوبد.

ضعف نهادهای امنیتی در تامین امنیت مردم و افزایش شمار کشته‌های نیروهای امنیتی باعث شده است که دولت به رهبری آقای غنی به میزان زیادی از محبوبیت اش کاسته شود.

آنچه کوتاهی دولت در جلوگیری از سقوط شهر غزنی خوانده شده در کنار تلفات بالای نظامیان و غیرنظامیان در این جنگ، انتقادها از این دولت را بیشتر کرده است.

اما بزرگترین چالش پیش روی دولت برگزاری انتخابات پارلمانی میزان/مهر امسال است. این انتخابات محکی برای سنجش توانایی دولت هم خوانده شده است. به همان میزان، مختل ساختن آن و سطح پایین مشارکت مردم و عدم برگزاری آن در تعداد بیشتر از مراکز رای از قبل تعیین شده، عزم طالبان در برهم زدن آن را به نمایش می‌‎گذارد.

مانور سیاسی طالبان و ورود آمریکا به گفت‌وگوهای مستقیم با این گروه، به نظر می‌‎رسد که دولت خود را در حاشیه احساس می‌کند. حالا رهبری دولت با دیدن این واقعیت که هم در سیاست ابتکار عمل را از دست داده و در هم در میدان جنگ، کم آورده است، سعی دارد با اعلام آتش‌بس خود را مالک روند صلح و پیشگام در آن نشان دهد.

آقای غنی و تیم همراهش اگر موفق شوند تا پایان دوره باقی مانده کارشان، دستکم گام‌های مقدماتی را برای صلح با طالبان بر دارند، آنرا به عنوان مهمترین دست آورد شان به رخ همگان خواهد کشید.